In de late middeleeuwen bewaarde de Sint-Baafsabdij enkele honderden perkamenten manuscripten. Deze kostbare handschriften waren beschermd door stevige houten boekbanden waarvan de voorkant meestal met leder bekleed was. Ze werden liggend opgeborgen in koffers of kasten om het weerbarstige perkament vlak te houden. Daarom was er geen titel op de rug van het boek zoals nu het geval is. Het merken en catalogeren van de boeken bezorgde de bibliothecaris ook heel wat hoofdbrekens want vaste, uniforme klasseringssystemen bestonden toen nog niet.
Prior en bibliothecaris Olivier de Langhe bezat rond 1450 een imposante privébibliotheek die zelfs groter was dan de gemeenschappelijke. Zijn boeken waren gemerkt met een letter en een cijfer. De code begon telkens met een gouden, een zwarte, een rode of een blauwe letter. Het goud was voorbehouden voor zijn eigen werken in het Latijn en het Middelnederlands. Het zwart was voor de boeken van de school die tot 1524 aan de abdij was verbonden. De boeken met de rode en blauwe merktekens had hij uit de gemeenschappelijke bibliotheek gelicht. De manuscripten daar waren immers van die kleurindicaties voorzien.
Naast de manuscripten lieten abten al rond 1200 cartularia (verzamelbundels van afschriften van originele oorkonden) aanleggen, waarvan de boekband een kleur of stempel kreeg. Zo wisten de gebruikers direct om welke oorkonden het ging: van andere abdijen, van pausen, bisschoppen of vorsten. Zeer veel originele boekbanden zijn om allerlei redenen, bijvoorbeeld slijtage of uit de mode, verloren gegaan. Enkele mooie banden, onder andere van abt Rafaël de Mercatel, bleven bewaard in de bibliotheek van UGent.
Ook de Gentse stadsadministratie gebruikte cartularia. Zo konden schepenen en hun klerken gemakkelijk informatie over juridische en politieke kwesties in het schepenhuis opzoeken. De originele oorkonden werden veilig in archiefkoffers achter slot en grendel in het belfort bewaard. Die cartularia werden naar de kleur van hun boekband genoemd. Zo was er het Rooden boeck (begonnen begin vijftiende eeuw), het Witten boeck, Groenen boeck en Swarten boeck. De originele boekbanden zijn niet bewaard.
Marc Hanson
Illustraties: manuscripten uit de bibliotheek van Rafaël de Marcatel, Universiteitsbibliotheek Gent